گروه عمران دانشگاه تربیت معلم سبزوار
مقالات عمرانیگروه عمران دانشگاه تربیت معلم سبزوار
مقالات عمرانیمقاوم سازی در برابر زلزله
نگاهی به دستاورد های مقاوم‌سازی در کشور و چالش های پیش رو
|
|
1- چکیده کشور ما در منطقه‌ای زلزله خیز واقع شده است. وقوع هر چهار روز یک زلزله با شدت حدود 4 ریشتر نشان دهنده وجود یک خطر دائمی است. هر از چند گاه نیز زلزله‌ای مخرب با تلفات انسانی و مالی وسیع به وقوع پیوسته و پس از چندی دوباره کار ها به همان روال چرخیده است. زلزله بم از نظر توجه به مسائل پایه‌ای و ریشه‌ای در مدیریت بحران و به تبع آن افزایش پایداری بناها و تاسیسات در برابر خطر زلزله یک نقطه عطف محسوب می‌گردد. توجه به امر مقاوم‌سازی ساختمانها، تأسیسات مهم و شریانهای حیاتی محصول این رویکرد است که برای اولین بار و به صورت سازمان یافته و به عنوان یک طرح ملی تعریف شده است. اجرای این طرح فارغ از نتایج کمی آن که مقاوم شدن تعدادی پروژه است نتایج بسیار مهم‌تری را در بر دارد که اتکا به آن می‌تواند برنامه‌ریزی و اجرای طرحهای نظیر در بخش دولتی و عمومی و مردمی را در مقیاس وسیع میسر سازد. موارد با اهمیت آن عبارت است از : · شناسایی انواع دستورالعمل‌های فنی و مدیریتی مورد نیاز · سنجش توانایی نیروی انسانی متخصص سازمان یافته و قابل سازماندهی · آشنایی با تکنولوژی‌های نوین در طراحی و اجرای مقاوم‌سازی · معرفی رویه‌های مختلف تعریف شرح خدمت ، قیمت‌گذاری خدمات ، ارجاع کار و تحویل خدمت · معرفی رویه‌های کنترل کیفیت و هزینه · معرفی رویه‌های تضمین کیفیت · شناسایی شاخص‌های اصلی در تعیین صلاحیت عوامل دست‌اندر کار · شناسایی رویه‌های توزیع ریسک · شناخت شرایط لرزه خیزی مناطق شهری ( تعیین طیف ویژه ) · تولید دستورالعمل ارزیابی سریع · تولید دستورالعمل‌های بهسازی لرزهای اختصاصی · طراحی شیوه‌های توانمندسازی عوامل دست‌اندر کار · تهیه برنامه‌های آموزشی · طراحی الگوهای هدایت و راهبری طرحهای مقاوم‌سازی · تخمین منابع مورد نیاز
|
و ده ها مورد نتایج و خروجی های مهم و موثر برای استفاده برنامه ریزان این مقاله در پی آن است که ضمن ارائه تصویری واقعی از عملکرد طرح مقاوم‌سازی ، زمینه‌ای برای آشنایی صاحب‌نظران و متخصصان و اهل فن با زوایای پنهان و کیفی طرح مقاوم‌سازی فراهم کند و همچنین در مورد احتمال انحراف طرح از چارچوب‌های اولیه هشدار دهد. دستاوردهای این طرح پس از سه سال فعالیت پیش روی منتقدان و صاحب‌نظران است و میتوان از آن درس‌ها آموخت و با احترام به آن بسیار برآن افزود . انتظار آن است که نخبگان این عرصه با دستمایه خرد، اندیشه، تجربه و دانش با همکاری مشفقانه در راستای منافع ملی کاستی‌ها را جبران کنند و سرمایه به دست آمده را پاس دارند . لازم است در این فرصت از تلاش همه مدیران، متخصصان و کارشناسانی که تا کنون در پیشبرد طرح مقاوم‌سازی به هر نحو مشارکت و همکاری داشته‌اند قدردانی شود.
2- واژه های کلیدی
2-1- طرح مقاوم‌سازی: طرح مقاوم‌سازی تلاشی چند وجهی از برنامه‌ریزی، خدمات فنی و مهندسی و اجرایی است در جهت افزایش پایداری سازه‌های مهم در برابر زلزله، حفظ سرمایه‌های ملی و ارتقاء توان کشور برای مدیریت مطلوب بحران ناشی از زلزله
2-2- فعالیت‌های پشتیبان: اقداماتی که به منظور ایجاد تسهیلات و ارتقا توانایی علمی و عملی عوامل دست اندرکار و توانمندسازی آنان صورت می‌گیرد تا انجام فعالیت‌های پیش‌بینی شده در زنجیره مقاوم‌سازی میسر گردد .
2-3- هدف از اجرای طرح: از جمله اهداف دیگر انجام مجموعه‌ای از پروژه‌های مختلف به عنوان پایلوت و بهره‌برداری از تجارب حاصله برای تکثیر الگو در سطح کشور و همچنین تعمیم نتایج به ساخت و ساز عمومی و مردمی است.
2-4- زنجیره مقاوم‌سازی: سلسله اقداماتی که در یک فرآیند منطقی انجام میشود تا منجر به مقاوم نمودن بنا در برابر خطر زلزله با شدت معینی شود.
2-5- هدف بهسازی: هدف بهسازی میزان بهبود سطح عملکرد بنای موجود، تحت خطر زلزله با شدت معین را تعریف میکند. سطح عملکرد مورد انتظار هرسازه بر اساس فاکتور‌هایی نظیر قدمت، اهمیت، موقعیت شهری، نقش در مدیریت بحران و توجیه اقتصادی وتوان مالی برای تخصیص بودجه برای بهسازی لرزهای تعیین می‌گردد.
3- متن اصلی طرح مقاوم‌سازی که از سال 1381 به صورت رسمی در کشور و با استفاده از بودجه دولتی اغاز شده است دارای مشخصات و ویژگی‌هایی است که به معرفی آن می‌پردازیم. در گام نخست و برای شناخت گستره طرح مناسب است با نوع پروژه‌های منتخب آشنا شویم.
3-1- نوع پروژه های مقاوم سازی
در گام بعدی آشنایی با فرآیند یا زنجیره مقاوم‌سازی لازم است . این فرآیند از دو بخش تشکیل می شود . بخش اول فعالیت‌های اصلی که انجام پی در پی آن فرآیندی هدفدار را معرفی میکند و بخش دوم فعالیت‌هایی که زمینه ساز و بستر ساز تحقق فرایند اصلی هستند. طرح مقاوم‌سازی بدون داشتن هیچ پیشینه قابل استنادی در کشور آغاز شد لذا بخش دوم از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار است چرا که بدون آن امکان ساختمند کردن فعالیت‌های مقاوم‌سازی و استخراج الگویی اجرایی از آن امکان‌پذیر نیست.
3-2- زنجیره مقاوم‌سازی سلسله اقداماتی که در یک فرآیند منطقی انجام میشود تا منجر به مقاوم نمودن بنا در برابر شدت معینی از خطر زلزله شود زنجیره مقاوم‌سازی نامیده شده است. در هر گام از این فرایند اقدامات شاخصی انجام شده تا به تحقق هر چه بهتر آن کمک کند. موارد با اهمیت از کارهای انجام شده عبارتند از:
3-2-1- پروژه‌یابی · معرفی شاخص‌های انتخاب پروژه
3-2-2- مبادله موافقتنامه · پیش بینی فاکتورهای موثر و ایجاد بستر مناسب برای فعالیت دستگاه اجرایی در راهبری طرح مقاوم سازی
3-2-3- انتخاب مشاور و عقد قرارداد · پرداختن به موضوع صلاحیت مهندسان مشاور در حوزه مقاوم‌سازی( تهیه و ابلاغ بخشنامه تعیین صلاحیت از سوی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور ) · تهیه دستور العمل مدیریتی و راهبری مورد نیاز دستگاههای اجرایی · کنترل و اصلاح پیش‌نویس قرارداد ها
3-2-4- انجام مطالعات ارزیابی لرزهای و تهیه گزارش‌های کیفی و کمی · استقرار سیستم داوری · برگزاری نشست‌های کارشناسی با مهندسان مشاور · ثبت و انعکاس بازخوردهای ناشی از به‌کارگیری دستورالعمل‌های فنی برای اصلاح در تجدید نظر
3-2-5- تهیه طرح بهسازی · استقرار سیستم داوری · معرفی تکنولوژی‌های نوین · بررسی تجارب حاصل از پروژه‌های انجام شده در کشور
3-2-6- انتخاب پیمانکار و عقد قرارداد · تهیه راهنمای انتخاب پیمانکاران · تهیه دستورالعمل عقد قرارداد بر اساس روش Cost Plus و فهرست خاص · ارزیابی و مدل سازی ریسک در بخش اجرا
3-2-7- انجام عملیات اجرایی مقاوم سازی · تهیه دستورالعمل نظارت عالیه در فاز سه · بستر سازی برای کاربرد تکنولوژی‌های نوین در اجرا · مستند سازی عملیات اجرایی
3-2-8- صدور بیمه نامه · تعریف پروژه مشترک برای عملیاتی کردن صدور بیمه نامه برای بناهای مقاوم شده با یکی از شرکت‌های بیمه خصوصی
3-3- فعالیت‌های پشتیبان اقدامات دیگری به منظور ایجاد تسهیلات و ارتقا توانایی علمی و عملی عوامل دست‌اندرکار و توانمندسازی آنان صورت گرفته که از مهم‌ترین دستاوردهای طرح در ایجاد زیرساخت‌های مورد نیاز قلمداد می‌گردد. اهم اقدامات عبارت است از :
3-3-1-آموزش برگزاری کارگاههای آموزشی و سخنرانی های تخصصی در 64 مورد ( به شرح پیوست یک ) و با کیفیت بسیار خوب به نحوی که در نظر خواهی‌های انجام شده بیش از 80 % از موارد برگزار شده امتیاز بالاتر از 80 را کسب کرده اند و میانگین امتیاز اقدامات آموزشی عدد 85.44 از 100 را کسب کرده است.
3-3-2- ایجاد وب سایت طراحی و ایجاد سایت اختصاصی مقاوم سازی به آدرس www.retrofit .ir در سال 84. رکورد بازدید کنندگان تا تاریخ 10/2/85 برابر با 15328 مورد.
3-3-3- ایجاد بانک های اطلاعاتی از فعالیت
3-3-4-مستند سازی
3-3-5-استقرار سیستم برنامه ریزی و کنترل پروژه
3-3-6-تهیه الگو های تسری فعالیت های مقاوم سازی در استان های کشور
3-3-7-تهیه دستور العمل‌های فنی · تهیه مدارک فنی طراحی و بهسازی لرزهای پل‌های کشور ( در دست تهیه ) · ارزیابی آسیب پذیری لرزهای سازه‌ها و تأسیسات صنعت برق ( در دست تهیه ) · راهنمای بهسازی لرزهای ساختمانهای موجود ( در دست تهیه ) · پروژه جمع آوری و پردازش اطلاعات موجود ریز پهنه بندی خطر زلزله شهر تهران ( در دست تهیه ) · دستور العمل بهسازی لرزه ای شریان های حیاتی ( در حال مبادله قرارداد ) · طراحی سامانه‌های میراگر انرژی ( در دست بررسی ) · دستورالعمل بهسازی لرزهای ساختمانهای متداول بنایی ( تهیه شده )
3-3-8- تهیه دستور العمل‌های مدیریتی · دستورالعمل محاسبه حق‌الزحمه مطالعات ارزیابی ساختمانهای موجود (ابلاغ شده) · دستورالعمل محاسبه حق‌الزحمه مطالعات ارزیابی پل‌های موجود (ابلاغ شده) · دستورالعمل محاسبه حق‌الزحمه تهیه طرح ساختمانهای موجود (ابلاغ شده) · آئین‌نامه تشخیص صلاحیت اختصاصی مقاوم‌سازی در گروه‌های مهندسان مشاور ( ابلاغ شده ) · دستورالعمل راهبری پروژه‌های نسل اول ( تهیه شده ) · دستورالعمل نحوه انعقاد قرارداد طرح واجرای توام ( در دست تصویب ) · دستورالعمل محاسبه هزینه تمام شده عملیات اجرایی ( در دست تهیه ) · راهنمای راهبری طرح مقام‌سازی در استانها ( تهیه شده ) · ملاحظاتی در انتخاب پیمانکاران ( در دست بررسی ) · دستورالعمل محاسبه حق‌الزحمه تهیه طرح پل‌های موجود ( در دست تهیه ) · دستورالعمل شرح خدمت و حق الزحمه تهیه مدارک فنی ( در دست تصویب )
3-3-9-سازمان اجرایی مقاوم سازی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور برای هدایت و راهبری طرح مقاوم سازی دفتر فنی، تدوین معیار ها و کاهش خطر پذیری ناشی از زلزله را به عنوان دفتر مسئول برگزید و دفتر از خدمات شرکت خدمات مدیریت ایرانیان ( ایرمکو ) به عنوان مدیر طرح استفاده می کند. سازمان عمومی طرح مقاوم سازی و سازمان تفصیلی مدیر طرح به شرح زیر است.
|
3-4- عوامل دست اندر کار بر اساس سازمان فوق تعداد و مشخصات عوامل دست اندرکار پروژه به شرح زیر است :
3-5- اقدامات انجام شده در محدوده پروژه های مقاوم سازی برای انجام پروژه های مقاوم سازی تاکنون به شرح فرآیند مقاوم سازی اقدامات مربوط انجام شده است. محصول اقدامات مذکور به صورت فشرده عبارت است از :
برای آشنایی بیشتر با روند بهبود عملکرد طرح دو نمودار معرفی می شود . نمودار اول مقایسه نتایج داوری در سال 82 و 84 و فراوانی هر یک از نتایج و نمودار دوم پیشرفت کل پروژه ها است.
3-6-چالش‌های پیش‌رو در تداوم فعالیت طرح مقاوم‌سازی طرح مقاوم‌سازی به کیفیتی که در بخش‌های قبلی آمده است و در ظرف سه سال مسیر پر نشیب و فرازی را پیموده است . در طول این دوره دفتر مسئول و مدیر طرح با مسائل فراوانی روبرو شده و ضمن پایداری در رعایت چارچوب‌ها واصول، تلاش بی‌وقفه‌ای را برای یافتن راهکار‌های مناسب در دستور کار قرار دادند . امروز مستندات فراوانی به وجود آمده و با استناد به آنها است که میتوان در مورد تداوم فعالیت طرح اظهار نظر کرد . در بخش پایانی به جنبه‌های با اهمیت این مولفه‌ها می‌پردازیم .
3-6-1- نگاه تجاری به طرح مقاوم‌سازی آنچه مسلم است طرح مقاوم‌سازی تقاضای جدیدی را وارد بازار کار خدمات فنی و مهندسی کشور کرده است . تلاش شرکت‌ها برای سهیم شدن در پاسخ به این تقاضا وقتی با ارزش است که صلاحیت‌های علمی و تجربی و توانایی‌های حرفه‌ای مد نظر باشد . مهم‌ترین شاخص برای ارزیابی میزان توجه همه عوامل دست‌اندر کار ویژگی نیروی انسانی به کار گرفته شده است . ارزیابی این مولفه نشان میدهد که در بیشتر دستگاههای اجرایی و در درصد قابل توجهی از مهندسان مشاور این مهم در حاشیه قرار گرفته است .
3-6-2- سهل انگاری در تعیین صلاحیت ها تهیه دستورالعمل اختصاصی مقاوم‌سازی و الزام مهندسان مشاور برای تطبیق وضعیت خود با مفاد آن تلاشی جهت‌دار برای پرهیز از ورود اشخاص حقیقی و حقوقی فاقد صلاحیت به عرصه طرح مقاوم‌سازی بوده است . هرگونه ساده انگاری و تأثیر پذیری از فشارهای صنفی و گروهی برای نادیده گرفتن این ضرورت نتایج زیانبار برای کشور دربر خواهد داشت .
3-6-3- نادیده گرفتن زیر ساخت‌ها طرح مقاوم‌سازی در گستره‌ای وسیع از نظر نوع بنا وکارکرد قرار دارد . پاسخ به این تنوع محتاج انواع دستورالعمل‌های فنی و مهندسی در حوزه‌های مختلف است . نادیده گرفتن این مهم و عدم سرمایه‌گذاری در آن و کندی انجام کارهای محدود تعریف شده فاقد توجیه است . این مولفه یکی از مهم‌ترین نقاط ضعف طرح در حال حاضر است . تخصیص منافع کافی و استفاده از توانمندترین ظرفیت‌های داخلی و خارجی برای جبران این کاستی بسیار ضروری است .
3-6-4-تعریف پروژه‌های رقیب طرح مقاوم‌سازی برای تمام ظرفیت‌های ذیصلاح در کشور فرصت همکاری فراهم کرده است . تعریف پروژه‌های رقیب توسط برخی از دستگاههای اجرایی و بدون رعایت موازین فنی و استانداردهای مقاوم‌سازی و همکاری برخی از اشخاص حقیقی و حقوقی حرفه با آنها تحت عناوین بهسازی سریع و مانند آن زیان بزرگی در چشم‌انداز دورتر به منافع وارد میکند که امروز پنهان مانده است .
3-6-5- تفسیر‌های غیر مربوط از گستره مقاوم‌سازی طرح مقاوم‌سازی فرصتی فراهم آورده که نواقص ناشی از عدم نگهداری ، عدم انجام تعمیرات بموقع ، نیاز به نوسازی وارتقا سیستم موجود به استانداردهای بالاتر در محدوده مقاوم‌سازی تعریف شده و استفاده از اعتبارات مقاوم‌سازی هدف قرار گیرد .
3-6-6- نقد غیرمنصفانه آنچه که امروز مشاهده می‌گردد و دستاوردهای «طرح مقاوم‌سازی» را به نقد پنهان و بدون امضا کشانده است بیان مسائل عوامانه مانند نقد دستاوردهای کمی طرح است. «طرح مقاوم سازی» که براساس آنچه که ارائه شد در مجموع کار پایلوت و نرم‌افزاری است، با عمده نمودن پیشرفت مکانیکی مورد هجوم کسانی قرار می‌گیرد که دستاوردهای منطقی این طرح، ممکن است سهم آنها را از بازار صنعت ساخت در تمام ابعادش کاهش دهد. آنچه که امروز به نام «مقاوم‌سازی» مورد ارزیابی قرار می‌گیرد ساخته‌های دیروز و امروز است. بزرگترین دستاورد طرح مقاوم‌سازی تأثیرش در بازنگری شیوه‌های مدیریت و راهبری و انجام خدمات فنی و مهندسی در پروژه های جدید است. این نکته نباید از سوی هیچ یک از دست‌اندرکاران صنعت ساخت نادیده گرفته شود. |
برسی سازه های در برابر زلزلهِِِِِِ-راه های مقاوم سازی ساختمان
ساخت خانه های متحرک یکی از متدهای پیشرفته در امر مقاوم سازی در برابر زلزله است از این روش در ساخت ساختمان ها، آپارتمان ها، کارخانه ها و ساختمانهای مراکز تجاری استفاده می شود. این روش بسیار کم خرج است و در مناطقی که از نظر مقاومت در مقابل زلزله از سطح پایینی برخوردارند و در نواحی زلزله خیز سراسر جهان واقع شده اند بسیار مناسب و مقرون به صرفه می باشد بدین ترتیب تمامی اصول ساختمان سازی به سمت ساختمان سازی مکانیکی متحول می شود. این ساختمان ها در برابر تمامی بلایای طبیعی از قبیل سیل، آتشفشان، رانش زمین و همچنین در مقابل زلزله های خطرناک و مهیب و حملات تروریستی هم مقاوم می باشد. این طریقه مقاوم سازی که شیوه مهندسی ساختمانی "هاپکن" نام دارد نوعی مهندسی مکانیکی است که مدیریت و ابداع و سنجش تکنیکی آن را فردی به نام هاپکن به انجام رسانیده است. وی تا کنون چندین مورد از ماشین آلات مکانیکی را طراحی کرده و در این زمینه چند ابداع نوین داشته است. وی طی مطالعاتش در دانشگاه فنی و همندسی هلند انیشه ساخت سیستم ساختمان ساری خانه های متحرک به فکرش خطور کرد. چندین سال بعد وی ایده اش را در این خصوص تکمیل کرد. دیوار های این خانه از بتون درست شده است و بوسیله میله های فلزی کششی عمودی کاملا فشرده می شوند. بدین ترتیب بدلیل استفاده از مواد جامد فشرده و سنگین نیرو وارده به اجزای پایینی ساختمان بسیار افزایش می یابد. الببه باید گفت که دیوارهای هر طبقه بصورت کنترل شده ایی به آن فشار وارد می شود و میزان فشار وارده در تمامی طبقات یکسان است. علاوه بر یک میله عمود در هر طبقه از 3 میله افقی هم استفاده می شود. در این ساختمان ها از مصالحی استفاده می شود که کار گذاردن آنها به آسانی صورت می گیرد که به موجب آن دیوار های ساختمان با بکار بردن میله های کششی محکم و مقاوم می شوند. از دو گونه مصالح در ساختن ساختمان ها استفاده کرد: _بلوک های سیمانی که در بسیاری از ساختمان ها در سراسر دنیا از آن استفاده می شود. با اندازه های lxwxh=400x200x200 mm, که در هر یک از آنها دو سوراخ وجود دارد. _این نوع بسیار ارزان قیمت است و در آن فقط از میزان کمی ملاط(گل و آهک) استفاده می شود. پس از اینکه مصالح ساختمانی تهیه شد، کار ساخت آن شروع می شود. این ساختمان می تواند طوری ساخته شود که در آن اصلا از ملاط استفاده نشود. دیوار ها فقط از طریق همان میله های کششی به اندازه کافی محکم و مقاوم می شوند. بدین ترتیب سوار کردن دیوارها بر روی ساختمان، تغییر شکل ظاهری آنها و جابجا کردن آنها بسیار آسان می شود. آزمایش در هفتم ماه ژوئن سال 2001 آزمایشی را بر روی یکی از این ساختمان ها بمنظور اثبات ضد زلزله بودن آن ترتیب داده شد، این آزمایش با حضور تعداد کثیری از مردم صورت گرفت که در میان آنها روزنامه نگاران و خبرنگاران بسیاری از رسانه های رادیو و تلویزیون هم حضور داشتند. برای این کار ما ابتدا ساختمانی را بر طبق قوانین ساختمان سازی مکانیکی بنا کردیم این ساختمان از تعدادی میله های فشرده عمودی و افقی، استوانه های آهنی در دور میله های عمودی را می پوشاند، صفحه های مسطح و یک سری قاب های ارتجاعی استفاده شد. در فونداسیون این ساختمان چارچوب های لولا دار استعمال شد. این خانه توسط جرثقیل در زاویه 30 درجه از سطح زمین بالا برده شد سپس این خانه که 220 متر مربع مساحت داشت را از همان ارتفاع رها کردند این کار را دو بار دیگر هم تکرار کردند اما هیچ اتفاقی نیافتاد و ضد زلزله بودن خانه بدین ترتیب اثبات شد. اگر ما عامل تکانه را Cs = 2,5 در نظر بگیریم آنگاه شتاب هم راستا در این اسکلت برابر با 2/5*g*sin30=2/5*0/5*9/81=12/26[m/s2] خواهد بود که این رقم با اندازه یک زلزله شدید برابری می کند. بنابراین فشاری که در طی این زلزله به ساختمان وارد شده برابر با یک زلزله بسیار عظیم است. مقاوم سازی خانه ها به روش هاپکن و از طریق ساخت خانه های متحرک امکان پذیر شد. روش ساختاری خانه های متحرک تکمیل شد و نه تنها خانه های مسکونی بلکه ساختمان های اماکن تجاری نیز از آن بهره مند شدند. این ساختمان ها علاوه بر اینکه در مقابل وقایع طبیعی همچون زمین لرزه، رانش زمین مقاومت می کنند، در مقابل حمله های تروریستی هم همچنان پابرجا باقی می مانند. این ساختمان های ضد زلزله از اجزای خاصی ساخته شده اند که این اجزا همان مصالحی هستند که ساختمان را در مقابل زمین لرزه های مهیب و عظیم مقاوم می سازد. این شیوه مقاوم سازی بسیار کم هزینه است و در عین حال برای سرزمین های آباد در معرض زلزله در سراسر جهان مفید واقع خواهد شد. این شیوه ساختمان سازی اصول اساسی اش را از ساختمان سازی مکانیزه عاریت گرفته است. "مقاوم سازی" در علم مهندسی عمران به معنای بالا بردن مقاومت یک سازه (ساختمان) در برابر نیروهای وارده می باشد. امروزه از این اصطلاح بیشتر در مورد نیروی زلزله استفاده میشود. ازدیدگاه علمی، مقاوم سازی واژهی کاملا درستی برای این منظور نیست چرا که منظور از اصطلاح "مقاوم سازی" به طور قطع بالابردن مقاومت در برابر نیروی زلزله نیست بلکه منظور بهبود عملکرد اجزای سازه (ساختمان) در برابر نیروی زلزله است. به همین دلیل اصطلاح "بهسازی" و در حالت خاص برای نیروی زلزله، "بهسازی لرزهای" اصطلاح درست تری می¬باشد. به هر حال برای همرنگ شدن، در این مقاله نیز از اصطلاح مقاوم سازی به همان معنای بهسازی لرزهای استفاده می کنیم. همانطور که در بالا نیز اشاره شد، مقاوم سازی در مورد ساختمانهای از قبل ساخته شده کاربرد دارد. اساسا برای ساختمانهای در حال احداث رعایت اصول و مقررات فنی لازم میباشد و مقاوم سازی معنای خاصی در بر ندارد. لذا لازم است مخاطبین به این مهم توجه داشته باشند که وقتی صحبت از مقاوم سازی می¬شود، در مورد ساختمانهای قدیمی و جدید ساخته شده صحبت میشود، و ساختمانهایی که هنوز ساخته نشدهاند در این مقوله مورد نظر نمیباشند. مقاوم سازی وظیفه چه کسانی است؟ چه ساختمانهایی نیاز به مقاوم سازی دارند؟ روش انجام مقاوم سازی چیست؟ هزینه انجام آن؟ نتایج مقاوم سازی تا چه حد قابل اطمینان است؟ طرحهای مقاوم سازی دولت چه نتایجی در بر دارد؟ و ...، اینها همه سوالاتی هستند که به ذهن هر کسی خطور می¬کند و وظیفه ما است که این سوالات را پاسخ دهیم. چه ساختمانهایی نیاز به مقاوم سازی دارند و مقاوم سازی وظیفه چه کسانی است؟ پاسخ به این سوال از دو دیدگاه علمی و عملی قابل تامل است. از دیدگاه علمی تمام ساختمانهایی که بر اساس اصول وضوابط حال حاضر آیین نامههای طراحی ساختمانها اجرا نشدهاند نیاز به مقاوم سازی دارند، که خود دو دسته اند:1- آنهایی که قبل از تدوین آیین نامههای مربوط طراحی و اجرا شدهاند و در زمان اجرای آنها آیین نامه ها و مقررات مورد نیاز در کشور وجود نداشت. 2- آنهایی که در سالهای اخیر ساخته شده¬اند اما متاسفانه به دلیل قصور کارفرمایان و عدم اطلاع آنها از اصول ساخت و ساز، دست مهندسان متعهد را از کار کوتاه کرده ( و می کنند) و به همین دلیل مسایل فنی لازم رعایت نمی شود و یا به دلیل عدم دسترسی به مصالح و دانش فنی مناسب ( در روستاها و مناطق دور افتاده) امکان رعایت اصول فنی وجود ندارد. از دیدگاه عملی، امکان مقاوم سازی تمام اینگونه ساختمانها به لحاظ زمان، هزینه و راهکار اجرایی وجود ندارد، چرا که به این ترتیب تقریبا باید تمام کشور را دوباره ساخت. بنابراین باید مقاوم سازی به محدودتر کرد. جا دارد ساختمانهای را به چهار دسته تقسیم کنیم: 1- ساختمانهای حیاتی که به دلیل نوع کاربری و استفاده¬ای که دارند امکان انتقال تجهیزات را نداشته و از طرفی باید عملکرد خود را بعد از زلزله نیز حفظ کنند. مانند: مراکز درمانی، ایستگاه های مخابراتی و تلوزیونی، مراکز امنیتی، پالایشگاه¬ها، و ... . 2- ساختمانهایی که در حال حاضر شرایط خاصی ندارند اما بعد از زلزله به عنوان مراکز خدماتی و کمک رسانی مورد نیاز می باشند و لازم است حتما سرپا باشند: برخی سوله ها، مساجد، مدارس، مراکز مدیریت کلان، مراکز مدیریت بحران و ... . 3- ساختمانهایی که قبل و بعد از زلزله اهمیت خاصی ندارند ولی در صورت آسیب تلفات جانی زیادی در پی خواهد داشت: مانند: مراکز عمومی، استادیوم، برجها و ... . 4- ساختمانهای معمولی که هیچ کدام از موارد فوق را شامل نمی شود. مانند: منازل مسکونی، ساختمانهای اداری و تجاری معمولیـ و ..ـ . اهمیت و نیاز مقاوم سازی از دیدگاه کلان به ترتیب از شماره یک آغاز و تا شماره 4 کاهش پیدا میکند. مقاوم سازی دسته یک و دو کاملا به عهده و وظیفه دولت می¬باشد. دسته 3 بین دولت و کارفرمایان خصوصی (مردم) مشترک بوده و دسته 4 کاملا به عهده مردم می باشد. نکته مهم در اینجاست که در مقاوم سازی دسته یک و دو تقریبا تاثیر مستقیم در کاهش تلفات زلزله نداشته و تنها مقاوم سازی دسته سه و چهار است که در کاهش مستقیم تلفات زلزله نقش دارند. اما بدیهی است که هزینه و زمان لازم برای مقاوم سازی دسته سه و چهار به قدری زیاد است که عملا این امر را غیر ممکن ساخته و به همین دلیل است که توجه دولت به دسته یک و دو و در موارد کمی به دسته سوم معطوف شده است. در نتیجه به اینجا می¬رسیم در حال حاضر که دولت دست به کار مقاوم سازی شده است باید توجه خود را معطوف به ساختمانهایی بکند که یا در دسته یک هستند و یا در دسته دو. و مقاوم سازی ساختمانها و مراکز شخصی به عهده خود افراد است و دولت صرفا می تواند تسهیلات و قوانین لازم را در اختیار قرار دهد. روش و هزینه انجام مقاوم سازی؟ در حال حاضر در کشور ما تنها مرجع مقاوم¬سازی دستورالعملی است که توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور با همکاری پژوهشکده مهندسی زلزله، تدوین شده است تحت عنوان "دستورالعمل بهسازی لرزه¬ای ساختمانهای موجود" . متاسفانه روش اجرای این دستورالعمل هنوز به طور کامل برای کارشناسانی که از آن استفاده می کنند مشخص نیست و هنوز مراکز مختلف در خصوص نحوه استفاده از آن توافق ندارند و متخصصان امر به سلیقه خود آن را اجرا می¬نمایند. هرچند سازمان مدیریت با برگزاری دوره¬هایی سعی دارد آموزش¬های لازم را به کارشناسان بدهد. برای ساختمانهای شخصی هنوز تجربه مقاوم سازی کاملی وجود ندارد اما مراجعه به مهندسانی که قبلا این کار را در پروژه¬های دولتی انجام داده¬اند می¬تواند مفید باشد. مراحل انجام مقاوم سازی به این صورت است:1- ابتدا بازرسی از ساختمان و ارزیابی اولیه و کیفی انجام می¬شود. 2- بازرسی کامل و مطالعات کمی:در این مرحله احتمالا انجام برخی آزمایشات یا کنده کاری¬ها در ساختمان ضروری است. در این مرحله نیاز یا عدم نیاز ساختمان به مقاوم¬سازی مشخص می¬شود. 3- ارایه طرح مقاوم سازی: پس از انجام مطالعات کمی و درصورت نیاز، طرح مقاوم سازی ساختمان به صورت نقشه و دستور کار ارایه می¬شود. 4- اجرای طرح مقاوم سازی: ممکن است در این مرحله برخی از قسمتهای ساختمان به صورت موقت تخلیه شود. در ساختمانهای شخصی بسته به نوع ساختماتن وتعداد طبقات و ... ممکن است نیاز به تخلیه کامل ساختمان باشد. هزینه انجام مقاوم سازی سه قسمت است: 1- هزینه مراحل 1و2 فوق که تقریبا برابر هزینه طراحی مجدد ساختمان است. 2- هزینه مرحله 3: بسته به نوع ساختمان و نوع مقاوم سازی مورد نیاز متغیر است و ممکن است از یک تا چند برابر هزینه طراحی ساختمان باشد. 3- هزینه اجرا: کاملا بستگی به طرح مقاوم سازی دارد ولی معمولا هزینه ¬این کار نسبت به همان مقدار عملیات اجرایی در ساختمانهای در حال ساخت بیشتر است ( به دلیل کم بودن حجم کار- تداخل با ساکنین ساختمان- هزینه¬های تخریب نتایج مقاوم سازی تا چه حد قابل اطمینان است؟ در اینجا نکته¬ای وجود دارد که شاه کلید بسیاری از مشکلات ساختمان¬سازی کشور ما است. به طور کلی از دیدگاه کارشناسی در سطح بالایی می¬توان به نتایج کار مقاوم سازی اطمینان داشت مخصوصا در ساختمانهای معمولی. چرا که هدف از مقاوم سازی در اینگونه ساختمانها صرفا ایمین جانی است و دستیابی به این هدف بسیار سهل تر از دستیابی به اهداف مقاوم سازی در ساختمانی مانند مخابرات است که در آن تمام دستگاه¬ها و سیستم¬های پیشرفته و حساس نیز باید در حین و بعد از زلزله به کار خود ادامه دهند . شاه کلیدی که از آن گفتیم این است که، مهندسان و پیمانکاران و کارفرمایان، تغییری نمی¬کنند، اما چرا طراحی و اجرای ساختمانها معمولا غیر ایمن است اما، به مقاوم سازی می¬توان تا حد زیادی مطمئن بود؟ پاسخ در اینجاست که به دلیل علمی بودن و تخصصی بودن و از همه مهمتر جدید بودن بحث مقاوم سازی، کارفرمایان و پیمانکاران هیچگونه ادعایی مبنی بر مهارت تجربی در این زمینه ندارند و کار در دست مهندسان واقعی است و علاوه¬ بر آن کارفرمایانی به مقاوم سازی دست می¬زنند که حساسیت خاصی به این موضوعات قائل هستند و این باعث می¬شود مهندسان راحت تر کار خود را انجام دهند. در حالی که در ساختمان¬سازی که آن هم کاری بسیار علمی و دقیق است، متاسفانه به غیر از مهندسان، همه مدعی هستند و حاصل کار را می¬بینیم. طرح های مقاوم سازی دولتی چه نتایجی در بر دارد؟ همانطور که پیشتر نیز به اشاره شد، طرح¬های مقاوم سازی دولتی هیچ تاثیری در کاهش خطرات زلزله ندارد و تنها دو نتیجه عمده را در بر خواهند داشت اول افزایش قدرت رویارویی با بحران¬های پس از زلزله و دوم کاهش خسارات مالی به بدنه دولت. البته تعدادی پروژه های مقابله با زلزله در بخش شریانهای حیاتی در دست انجام است که انجام دادن و به ثمر نشستن آن پروژه ها می¬تواند تا حدودی به کاهش تلفات جانی و خطرات زلزله منجر شود. در خصوص طرح های مقاوم سازی دولت باید گفت که انتخاب ساختمانهایی که باید مقاوم سازی شوند بر اساس یک طرح جامع انجام شده و می¬شود که این طرح از دیدگاه¬های مدیریت بحران و امداد و نجات بسیار ناقص و معیوب است. به طوری که در عمل گاهی شاهد مقاوم¬سازی ساختمانهایی هستیم که به نظر نمی¬رسد در یک طرح جامع و هدفمند نیازی به مقاوم سازی داشته باشند. نکته¬ای که بار دیگر نیاز به اشاره دارد این است که دولت در حالی دست به مقاوم سازی و صرف بودجه¬های زیادی در این زمینه می¬زند که مشکل اساسی شهرهایی مانند تهران آمار بالای تلفات و خسارات در صورت وقوع زلزله است و با این روشها نمی¬توان آمار تلفات را کاهش داد. بهتر است همزمان و به صو.رت موازی بودجه¬هایی اختصاص داده¬شوند که بتوانند در زمینه کاهش خسارات نیز مثمر ثمر واقع شوند.
نگاهی به مقاوم سازی ساختمان در برابر زلزله
زلزله بم آمد وهزاران تن از مردم این دیار جان خود را از دست دادند.ضمن تسلیت این فاجعه عظیم به مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای و ملت غیور و شهید پرور ایران به همین بهانه در این نوشته به نگرشهای مختلف که در این زمینه بیان می گردد پرداخته شده است.
شاید یکی از عللی که باعث گسترش علم مهندسی عمران در گرایش عمران گشته است علاوه بر افزایش جمعیت که تقاضا برای مسکن را افزایش داده است مقاوم سازی ساختمان در برابر عوامل تخریبی طبیعی مانند زلزله است.چرا که ساختمانهایی که بدون در نظر گرفتن ضوابط دقیق مهندسی روز وحتی بناهای سنتی که با خشت و گل و چوب و سنگ و… ساخته می شوند دچار مشکل نمی شوند مگر آنکه روزی زلزله بیاید . اما با توجه به گسترش این علم در سطح دنیا و استفاده سیستم آموزشی دانشگاههای ایران در بالاترین سطح و تربیت نیروهای متخصص در مقطع دکترا چرا هنوز برای این مهم فکری نشده است (با توجه به اینکه غالب نقاط ایران از استعداد زلزله خیزی برخوردار است) و هر از چند گاهی زلزله باید تعدادی زیادی از برادران و خواهران ما را از ما جدا کند و تمام ارگانهای کشور بسیج شوند تا فقط به امداد بخش کو چکی از خسارت دیدگان به صورت مقطعی بپردازند.
آیا زمان آن نرسیده تا فکری برای این امر شود و از وارد شدن این همه خسارات مالی و جانی جلو گیری شود؟
بررسی برخی علل وارد شدن خسارتهای سنگین زلزله:
1-مسئولین 2-مردم
شاید عمده مسئولیت اتفاق افتادن این فجایع مسولین ذیربط و دست اندرکاران مربوطه مانند سازمان مسکن وشهرسازی و …می باشد
برخی از علل عبارتند از
1-عدم وجود نظارت قوی بر ساختمان سازی در کشور:
متاسفانه سیستم قوی نظارتی در بخش ساختمان سازماندهی نشده است.(لازم به ذکر است برخی کشورها دارای پلیس ساختمان هستند که با قاطعیت در این زمینه فعالیت می کنند)به عنوان مثال اگر از ساختمانهای خشتی و ساختمانهایی که به هر دلیل بدون ضوابط مهندسی طراحی و ساخته شده اند انتظار مقاومت نداشتیم آیا انتظار زیادی است که ساختمانهای دولتی که با صرف هزینه های کلان از بیت المال مسلیمن و عمدتا زیر نظر سازمان مسکن و شهر سازی ساخته شده است نیز مانند ساختمانهای خشتی از بین روند.(تخریب ساختمان بانک ملت که در سال 1381 ساخته شده و یا سایر ساختمانهای دولتی دلیلی بر این مدعا است)
2-بالا بودن هزینه و نایاب بودن مصالح اولیه واستاندارد ساختمان سازی مانند سیمان ،تیر آهن ،آرماتور و….و دخالت دلالها در این زمینه
هر چند که برخی مسئولین (وزیر مسکن و شهر سازی )عدم رعایت ضوابط مهندسی مانند شناژ را علت تخریب برخی منازل اعلام کرده اند.واین حرف از جهتی گزافه نیست ؟!!
اما آقای وزیر وسایر مسولین محترم آیا مردم با خود و خانواده خود دشمنی دارند که به این ضوابط دقت نکنند ویا از یک سو به علت ضعف بنیه اقتصادی و از سوی دیگر دخالت دلالها که اجناسی همچون سیمان و … را با قیمت دولتی دریافت کرده و با قیمت بازار آزاد (بازار آزاد کاذبی که خود مسبب ایجاد آن هستند) در اختیار مردم قرار می دهند و مردم نیز برای اینکه آلونکی هر چند غیر مستحکم برای خود و خانواده خود بسازند مجبور به عدم رعایت ضوابط مهندسی می شوند.
3-عدم برخورد قاطع و قضایی با متخلفین امر ساختمان سازی:
متاسفانه کمتر شنیده یا دیده ایم که با اشخاصی که با قصد کسب منفعت و بدون توجه به ضوابط مهندسی اقدام به ساختمان سازی می کنند برخورد شود هر چند که آقای ستاری اعلام کرد که این گونه اشخاص شناسایی و مورد پیگرد قرار خواهند گرفت ولی با توجه به سابقه مبارزه با مفاسد اقتصادی که هر چند با پیگیری مسئولین دلسوز ولی با کارشکنی متنفذین و … همراه بود و در این راه در مقابل قوه قضاییه اقدام به برپایی جنگ روانی و متهم به سیاسی کاری و جناحی عمل کردند و حتما با گام برداشتن مسولین قوه قضاییه در راه مجددا به جناحی بودن متهم میشوند. .!!!
حداقل اگر آقازاده ها اجازه دهند علیه معماران واشخاصی که ارگ بم را 2000 سال پیش بدون رعایت ضوابط مهندسی و رعایت آیین نامه 2800 که در سال 1378 به تصویب رسیده ،ساخته اند وباعث مرگ چند نفر شده اند اعلام جرم و آنها را جهت پاره ای توضیحات به محاکم قضایی فراخوانده شوند
از دیگر علل می توان به این موارد اشاره کرد.
4-عدم تلاش جدی در راستای بالا بردن فرهنگ مقاوم سازی ساختمان در میان مردم
5-عدم حمایت از مردم بخصوص قشر مستضف جامعه در جهت مقام سازی ساختمان
6-عدم تربیت نیروهای متخصص و کادر فنی قوی در رشته های مختلف ساختمان سازی مانند جوشکار و….
7-توجه بیشتر به بعد کمی کار بجای بعد کیفی کار
هر چند که بار عمده مسئولیت این امر بر دوش مسئولین است و به این امر در مرحله قبلی پرداخته شد اما نباید همه مسولیتها را متوجه مسولین کرد و خود ما مردم نیز خواسته یا ناخواسته در این امر مقصریم.
فرهنگ واکسیناسیون به خوبی در بین ما جا افتاده است و در این زمینه همیشه پیش قدم هستیم ولی فرهنگ ایمن سازی ساختمان و گوش کردن به نصایح متخصصین این امر هنوز در بین مردم ما جا نیفتاده است .اکثرمهندسین عمران با دلسوزی تمام و احساس مسئولیت ساعنها وقت خود را برای طراحی ساختمان با استفاده از جدیدترین اصول و نرم افزارهای کامپیوتری و…صرف می کنند ولی در عمل، مردم و کسانی که مسئول ساختن ساختمان هستند توجهی به این امر نمی کنند.استفاده از شناژ و….را امری مهم تلقی نکرده و یا به بهانه هزینه آن از آن طفره می روند هر چند که استدلال انان در مورد هزینه شاید درست باشد که در بخش قبلی به آن اشاره شد ولی بسیاری از کسانی نیز که توانایی این کار را دارند نیز به امر توجه نمی کنند حاضرند مبالغ زیادی برای نما و زیبا سازی ساختمان بپردازند ولی برای استحکام ساختمان به هر دلیل اهمیت قائل نمی شوند .
رعایت ضوابط دیوار نسبی در ساختمانهای با مصالح بنایی (طبق آیین نامه 2800 برای استحکام ساختمان در برابر زلزله برای نسبت سطح دیوارها به سطح کل پلان در شرایط مختلف ضرایبی مانند 6درصد و4درصد و… بیان شده)نیاز به صرف هزینه چندان زیادی نمی باشد ولی برخی بدون توجه به این مهم بدون توجه به تذکرات متخصصین ضخامت دیوارهای مثلا 30 سانتی را به 20ویا حتی 10 سانتی متری کاهش می یابد.
مقاوم سازی ساختمانها از تئوری تا عمل |
کلیات:
به هرحال مسأله مقاوم‌سازی در هر دو زمینه (چه ساختمانهای قدیم و بافت فرسوده و چه ساختمانهای نوساز) مطرح میباشد. در مورد نوسازی ساختمانها نیاز به ضوابط منسجم‌تری برای کنترل دقیق طراحی، ساخت براساس نقشه‌های اجرائی، جوشکاری صحیح و بتن‌ریزی قابل اعتماد وجود دارد مخصوصاً حتی پس از محاسبات و طراحی مناسب، ضعف جوشکاری در ساختمانهای فلزی و کم بودن مقاومت بتن در سقف و پی ساختمانهای فلزی و در کل ساختمانهای بتنی، معضل بزرگی میباشد و هیچ نوع کنترلی بر آنها وجود ندارد. قابل ذکر است که اکثر بتن‌های مصرفی در ساختمانهای ساخته شده حتی در چند سال اخیر از مقاومت محاسباتی ضعیف‌تر هستند و در هنگام وقوع زلزله، فجایع جبران ناپذیری را بوجود خواهند آورد. در حالی‌که نزد مردم، اسکلت بتنی ساختمان مقاوم‌تری را تداعی می‌نماید. «شن و ماسه شسته نشده، دانه‌بندی غلط، کم بودن عیار سیمان، شل و پر آب بودن بتن برای بتن‌ریزی راحت‌تر با پمپ و ...»، همگی باعث کاهش مقاومت بتن میشوند. شرکت‌های تولید بتن، در صورت کاستی مقاومت بتن از میزان تعهد شده، تحت شرایطی فقط حاضر به پرداخت بهای بتن می‌باشند و خسارات وارد بر ساختمان را نمی‌پذیرند. پیشنهاد میشود چنین امری مستوجب برخورد کیفری از طریق قوه قضائیه باشد.
هرچند بین کسانی که در تهیه ملزومات و آهن آلات و بتن عمداً کوتاهی می‌نمایند و آنان که در این مورد دریغ نمی‌ورزند ولی به علت عدم اطلاع فنی لازم، ساختمان آنها در اجرا ضعیف است تفاوت بسیاری وجود دارد ولی شاید در هنگام وقوع زلزله، سرنوشت هر دوی آنها یکی، یعنی نتیجه تخریب ساختمان و بروز فاجعه انسانی و مالی باشد بنابراین لحاظ نمودن ضوابط قوی‌تر اجرائی و نظارتی و کنترل مضاعف بسیار ضروری به نظر می‌رسد. در جائی که شهرداری گزارش مهندس ناظر مبنی بر عدم خلاف در متراژ ساختمان را با بازدید مضاعف عوامل شهرداری کنترل می‌نماید می‌بایست در مورد اصل بسیار مهمتر یعنی استحکام ساختمان، این کنترل مجدد و مضاعف نیز وجود داشته باشدت و تنها به گزارش مهندس ناظر اکتفا ننماید، چون شرایط ساخت و ساز و مسائل تحمیلی از طرف مالک و کارفرما، متأسفانه بنیان‌های اینگونه نظارت را به کلی سست نموده است و نباید با طرح مسائل شعارگونه از واقعیت آن اجتناب نمود.
مسأله مهم بعدی، قطعات الحاقی و غیر باربر ساختمان مثل دیوارهای اطراف و تیغه‌ها، دست‌انداز بام و بالکن و پنجره و شیشه مخصوصاً نماهای شیشه‌ای میباشد که به علت عدم اتصال کافی به سازه ساختمان در اثر وقوع زلزله حتی مواقعی که ساختمان از نظر اسکلت مقاوم باشد، «احتمال جدائی و ریزش» آنها به داخل و خارج ساختمان وجود دارد و حتی در برخی موارد آوار و شیشه بر سر افرادی که در حال خروج از ساختمان هستند فرو ریخته و باعث جراحت و یا فوت آنها گردیده است. باید آیین‌نامه‌های اجرائی برای اتصال کامل این عناصر به سازه ساختمان ارائه گردد و در مورد نماهای شیشه‌ای نیز تجدیدنظر اساسی صورت پذیرد. مسأله مهم بعدی بازسازی ساختمانهای فرسوده میباشد که ظاهر شکیلی به آن میدهد و ضعف‌های سازه‌ای آن‌را می‌پوشاند و این در حقیقت خواسته یا ناخواسته نوعی تقلب در ساخت و فروش به حساب می‌آید. در حالی‌که شهرداری‌های مناطق به هیچ وجه نباید به ساختمانهایی که استحکام واقعی سازه‌ای ندارند اجازه بازسازی بدهد.
مقاوم‌سازی:
مقاوم‌سازی در مورد ساختمانهای بسیار قدیمی که عمدتاً متشکل از دیوار باربر و بعضاً همراه با یک نیمه اسکلت فلزی هستند به علت هزینه‌های بالا و مشکلات اجرائی اگر محال نباشد به غیرممکن نزدیک است. در مورد ساختمانهای نیمه قدیمی و بعضاً جدیدتر، که به صورت اسکلت بتنی اجرا شده، به علت پوشش میلگرد در داخل بتن و عدم دسترسی آسان به آن و عدم وجود مصالحی که به راحتی به بتن اتصال یابد، تشخیص موارد ضعف و همچنین مقاوم‌سازی آن بسیار مشکل بوده و اجرای ورق و پروفیل فلزی جوشکاری شده روی اسکلت بتنی به صورت وصله و پینه راهگشا نخواهد بود، هرچند در کیفیت و مقاوم بودن بتن مصرفی نیز باید جداً شک نمود.
در ساختمانهای اسکلت فلزی به علت ماهیت آن، اجرای مقاوم‌سازی عملی‌تر است، لیکن به دلیل هزینه زیاد و تخریب قسمتهای زیادی از نازک‌کاری و سفت‌کاری برای دسترسی به تیرها و ستون‌ها و اتصالات، و همچنین چند واحدی بودن ساختمانها و عدم حصول توافق هماهنگ در این مورد بین مالکین واحدها، معمولاً از اجرای آن اجتناب می‌ورزند، و در صورت اجرا نیز رسیدن به یک نتیجه ایده‌آل ممکن نمی‌باشد.
در اینگونه موارد، گزینه بهتر، تخریب و نوسازی کامل ساختمان میباشد. به هرحال وضعیت فونداسیون و مقاومت آن در برابر نیروی زلزله نیز باید بررسی گردد.
مدارس:
بنابر مطالب فوق‌الذکر، مقاوم‌سازی در مورد ساختمانهای خصوصی، عملاً در سطح کلان مطرح نمی‌باشد و ساختمانهای عمومی، مخصوصاً مدارس و بیمارستان‌ها، حائز اهمیت بیشتری هستند.
به طور مثال اگر زلزله نسبتاً شدید در ساعت 11 صبح اتفاق بیفتد در ساختمانهای مسکونی قدیمی که عمدتاً به صورت دو طبقه مسکونی می‌باشند، تعداد 4 الی 5 نفر ساکن هستند در حالی‌که در یک مدرسه بین 300 الی 800 نفر در حال تحصیل می‌باشند و چنین اتفاقی در اینگونه ساختمانها، فاجعه جبران‌ناپذیری را در پی خواهد داشت.
در یک بررسی کلی، ساختمانهای وابسته به وزارت آموزش و پرورش را که صرفاً جهت موارد آموزشی استفاده می‌گردند، میتوان به صورت ذیل تقسیم‌بندی نمود:
الف- مدارس بسیار قدیمی، که عمر آنها بیش از 30 سال است و متشکل از دیوار باربر و یا نیمه اسکلت فلزی می‌باشند. این نوع ساختمانها عمدتاً فاقد عناصر مقاوم در مقابل زلزله مثل بادبند و قاب خمش‌گیر میباشد و هیچگونه مقاومتی حتی در مقابل زلزله‌های کم شدت نیز نخواهد داشت.
ب- مدارس نسبتاً جدیدتر، که عمر آنها بین 15 تا 30 سال است و عمدتاً به صورت اسکلت فلزی اجرا شدهاند لیکن نه دارای محاسبات و نقشه‌های مناسب بوده و نه در اجرای آنها رعایت اصول و استانداردهای لازم شده است و مقاومت آنها در مقابل زلزله به شبهات زیادی همراه است.
ج- مدارس جدید، که عمدتاً بعد از سال 67 الی 68 ساخته شدهاند به علت وجود و اعمال آیین‌نامه‌های محاسباتی و اجرائی، از طرف سازمان‌های ذیربط از وضعیت مناسب‌تری برخوردارند، لیکن به علت عدم کنترل دقیق اجرائی که ناشی از موارد مختلف است هنوز اطمینان کافی، حداقل نسبت به بعضی از آنها وجود ندارد.
د- ساختمان مدارس غیردولتی و غیرانتفاعی و آموزشگاه‌های خصوصی، که مجوز آنها آموزشی نبوده است و در انتخاب ساختمان این مؤسسات صرفاً کمیت و مقدار فضاهای مورد نیاز، بررسی شده و هیچگونه کنترل کیفیت و استحکام سازه در مورد آنها اصلاً و اساساً مطرح نبوده است. بنابراین ساختمانی که چه بسا برای استفاده مسکونی یا اداری (با بار زنده آیین‌نامه 200 یا 250 کیلوگرم بر مترمربع) نیز فاقد استحکام مورد نیاز میباشد بعد از بازسازی مورد بهره‌برداری آموزشی (با بار زنده 350 کیلوگرم برای کلاس‌ها و 500 کیلوگرم برای راهروها و 1000 کیلوگرم بر مترمربع برای مخازن کتاب) قرار گرفته است.
چه باید کرد:
این امر باید با همکاری وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان نظام مهندسی، وزارت آموزش و پرورش، سازمان توسعه و نوسازی مدارس کشور، شهرداری و سایر سازمان‌های ذیربط صورت گرفته و مراحل ذیل پیشنهاد می‌گردد؛
1- تهیه و ارائه ضوابط و آیین‌نامه و بخش‌نامه‌های اجرائی توسط سازمان‌های ذیربط
2- بهره‌گیری از مهندسان عمران دارای پروانه اشتغال به کار سازمان نظام مهندسی جهت انجام این امر مهم، که آنان پس از تهیه گزارش از وضعیت موجود، طرح و نقشه‌های اجرائی مقاوم‌سازی را ارائه نمایند. حق‌الزحمه این موضوع می‌تواند به صورت ارائه سهمیه متراژ اضافی تشویقی (محاسباتی) مهندسین موردنظر تهاتر گردد.
3- بررسی و تأیید طرح و نقشه مربوطه در یک هیأت عالی نظارتی و یا توسعه مهندسان مشاور مورد تأیید وزارت مسکن و شهرسازی و شهرداری.
4- اجرای آن در زمان تعطیلی مدارس به خصوص در تابستان توسط گروه‌های اجرائی مجرب.
هزینه‌های مربوط به عملیات اجرائی شامل دستمزدها و مصالح مصرفی میباشد. هزینه مصالح مصرفی در چنین مواردی به نسبت کل هزینه ناچیز به نظر می‌رسد. (به طور مثال با نصب و جوشکاری یک لچکی به صورت ورق مثلثی کوچک به وزن تقریبی یک کیلوگرم، مقاومت برشی تکیه‌گاهی یک تیر اصلی را میتوان بسیار برابر افزایش داد).
ولی دستمزدها مقادیر بیشتری نسبت به مصالح را در بر می‌گیرند و در کل با هزینه‌های نسبتاً متوسط و معقولی، میتوان عمل مقاوم‌سازی مناسبی را در چنین ساختمانهایی انجام داد.
در مراحل بعدی، این روش را میتوان برای مجتمع‌های بیمارستانی و اداری و یا عمومی که با ارباب‌رجوع بیشتری درگیر هستند انجام داد.
